Μπαλάνος, Κοσμάς

(Ιωάννινα 1731 – 1808). Λόγιος κληρικός και δάσκαλος. Γιος του Βασιλόπουλου Μπαλάνου (βλ. λ. Βασιλόπουλος, Μπαλάνος), ο Μ. διδάχτηκε τα κοινά και τα εγκύκλια γράμματα από τον ίδιο τον πατέρα του. Σταδιοδρόμησε ως δάσκαλος σε κωμοπόλεις της Θεσσαλίας αρχικά, αργότερα στη Θεσσαλονίκη (έως το 1758) και στα Ιωάννινα, ως βοηθός και τελικά ως διάδοχος του πατέρα του στη διεύθυνση της σχολής Γκιούμα (1758-99). Τα τελευταία του χρόνια έζησε σε μεγάλη ανέχεια και σε διαρκείς προστριβές με το περιβάλλον του, ιδίως με τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Ιερόθεο. Αλλά και με τον νεαρό τότε και φιλοπρόοδο δάσκαλο Αθανάσιο Ψαλίδα ήρθε σε σύγκρουση ο Μ. εξαιτίας των άκρως συντηρητικών ιδεών του. Όπως γράφει χαρακτηριστικά ένας μαθητής του στον Λόγιο Ερμή (1817): «Ούτος, ο άλλως σεβάσμιος ανήρ, έπρεπε να έχει μαθητάς τους πάππους και προπάππους μας. Βιβλία γραμμένα εις την απλήν διάλεκτον είναι εξωρισμένα εκείθεν [απ’ τη σχολή του Μ.]. Εκτός τούτου εμποδίζει μεγάλως ο ρηθείς να μανθάνωσιν οι μαθηταί ευρωπαϊκάς διαλέκτους, λέγων ότι αυταί γέμουσαι από άθεα βιβλία κάμνουσι να αθεΐσουν όσοι τας μανθάνουσι». Ο Μ. ήταν άρα ένας από τους κυριότερους αντιπροσώπους του σχολαστικισμού, που αντιτάχθηκε στο κίνημα του ελληνικού Διαφωτισμού. Έγραψε εγχειρίδια γραμματικής και μαθηματικών και θεολογικές πραγματείες.